Τι είναι τα συναισθήματα και γιατί παίζουν τόσο κεντρικό ρόλο στη ζωή μας; Πώς μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τις αντιδράσεις μας, από την πιο έντονη χαρά μέχρι τη βαθιά θλίψη; Πολλές διαφορετικές εμπειρίες στη ζωή μας θα υποκινήσουν διαφορετικές συναισθηματικές αντιδράσεις, σε διαφορετικό βαθμό έντασης. Ο καθένας βιώνει ένα πλήρες φάσμα συναισθημάτων κατά τη διάρκεια της ζωής του ως απάντηση στις γρήγορα μεταβαλλόμενες καταστάσεις.Τα συναισθήματα είναι επίσης βασικό συστατικό της ευεξίας.
Σε αυτό το άρθρο, θα εξερευνήσουμε τον πολύπλοκο κόσμο των συναισθημάτων, όχι για να τα «διορθώσουμε», αλλά για να μάθουμε να τα ακούμε και να τα αξιοποιούμε ως πολύτιμους οδηγούς στη ζωή μας.
Χαρτογραφώντας τον Κόσμο των Συναισθημάτων
Οι ψυχολόγοι έχουν προσπαθήσει με πολλούς τρόπους να κατηγοριοποιήσουν τα συναισθήματα για να τα κατανοήσουμε καλύτερα. Ένας από τους πιο γνωστούς και παραστατικούς τρόπους είναι ο «Τροχός των Συναισθημάτων» του ψυχολόγου Robert Plutchik (1980). Ο Plutchik πρότεινε οκτώ βασικά, πρωτογενή συναισθήματα: χαρά, εμπιστοσύνη, φόβος, έκπληξη, λύπη, προσμονή, θυμός και αηδία.
Τοποθέτησε αυτά τα συναισθήματα σε έναν τροχό, δείχνοντας τις μεταξύ τους σχέσεις:
- Η λύπη είναι το αντίθετο της χαράς.
- Η προσμονή είναι το αντίθετο της έκπληξης.
- Ο θυμός είναι το αντίθετο του φόβου.
- Η αηδία είναι το αντίθετο της εμπιστοσύνης.
Πηγή φωτογραφίας: https://innobatics.gr/emotions-primer/
Ο τροχός αυτός μας δείχνει επίσης πώς τα βασικά συναισθήματα μπορούν να συνδυαστούν για να δημιουργήσουν πιο σύνθετα συναισθήματα (π.χ., χαρά + εμπιστοσύνη = αγάπη) και πώς η έντασή τους ποικίλλει. Όσο πιο κοντά στο κέντρο του τροχού, τόσο πιο έντονο το συναίσθημα. Είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για να αρχίσουμε να δίνουμε ονόματα σε αυτό που νιώθουμε.
Η Αξία των «Δύσκολων» Συναισθημάτων
Πολλοί από εμάς έχουμε μάθει να χαρακτηρίζουμε συναισθήματα όπως η λύπη, ο φόβος και ο θυμός ως «αρνητικά». Ίσως όμως ένας πιο βοηθητικός τρόπος να τα σκεφτούμε είναι ως «δύσκολα» ή «δυσάρεστα» συναισθήματα. Αυτή η μικρή αλλαγή στη γλώσσα έχει μεγάλη σημασία: αναγνωρίζει ότι δεν είναι «κακά» ή λανθασμένα, απλώς η βίωσή τους είναι επώδυνη.
Στην πραγματικότητα, αυτά τα συναισθήματα είναι μια φυσιολογική και υγιής πηγή πληροφοριών που μας βοηθά να καταλάβουμε τι συμβαίνει γύρω μας (Schwarz & Clore, 1996). Είναι το εσωτερικό μας σύστημα προειδοποίησης.
- Ο φόβος και το άγχος μας κινητοποιούν για να αντιδράσουμε σε μια πιθανή απειλή, ενεργοποιώντας την αντίδραση «πάλης ή φυγής» που μας προετοιμάζει για δράση (Biswas-Diener & Kashdan, 2014).
- Η λύπη λειτουργεί σαν ένα σήμα που μας προειδοποιεί ότι κάτι στη ζωή μας χρειάζεται την προσοχή μας, ότι βιώσαμε μια απώλεια ή ότι μια σημαντική μας ανάγκη δεν καλύπτεται. Παράλληλα, κινητοποιεί τους άλλους να μας δείξουν συμπαράσταση και φροντίδα (Keltner & Kring, 1998).
- Ο θυμός, αν και δύσκολος, μπορεί να γίνει μια ισχυρή εγρήγορση που μας κινητοποιεί να θέσουμε όρια, να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας ή να διορθώσουμε μια αδικία.
- Η ενοχή είναι ο εσωτερικός μας ηθικός οδηγός. Όταν ενεργοποιείται, μας ειδοποιεί ότι μπορεί να έχουμε συμπεριφερθεί με τρόπο που έρχεται σε σύγκρουση με τις αξίες μας ή που πλήγωσε κάποιον. Οι άνθρωποι που είναι πιο επιρρεπείς στο να αισθάνονται ένοχοι είναι λιγότερο πιθανό να κλέψουν, να κάνουν ναρκωτικά, να καταφύγουν στη βία ή να πιουν και να οδηγήσουν (Biswas-Diener & Kashdan, 2014).
- Ακόμα και η ζήλια μπορεί να έχει μια θετική όψη καθώς μπορεί να μας παρακινήσει. Το να βλέπουμε την επιτυχία κάποιου άλλου μπορεί να μας κάνει να πιστέψουμε ότι ο στόχος είναι εφικτός και για εμάς.
Η προσπάθεια να αγνοήσουμε, να απωθήσουμε ή να μουδιάσουμε αυτά τα δύσκολα συναισθήματα είναι μια πολύ συνηθισμένη αντίδραση. Στη θεραπευτική διαδικασία, αυτή είναι μια από τις πιο συχνές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε: η τάση να απομακρυνόμαστε από ό,τι πονάει. Ενώ προσφέρει προσωρινή ανακούφιση, μακροπρόθεσμα μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερο πόνο.
Άλλωστε, δεν είναι τα ίδια τα συναισθήματα που βλάπτουν την ευεξία μας, αλλά το πώς αντιδρούμε σε αυτά. Το να μένουμε «κολλημένοι» σε αυτά για μεγάλο διάστημα αυξάνει την ορμόνη του στρες, την κορτιζόλη, εξαντλεί τις δυνάμεις μας και μπορεί να αποδυναμώσει το ανοσοποιητικό μας σύστημα καθιστώντας μας πιο ευάλωτους σε ασθένειες (Butler, et al., 2017· Sapolsky, 1998).
Η Δύναμη των Θετικών Συναισθημάτων
Αν τα δύσκολα συναισθήματα είναι το σύστημα προειδοποίησης, τα ευχάριστα συναισθήματα, όπως η χαρά, η ηρεμία, η ικανοποίηση, η αγάπη και ο ενθουσιασμός, είναι η πυξίδα μας προς την ανάπτυξη και την ευημερία.
Η πρωτοπόρος ερευνήτρια Barbara Fredrickson (2004), μέσα από τη θεωρία της «Διεύρυνσης και Δόμησης» (Broaden-and-Build), έδειξε ότι τα θετικά συναισθήματα κάνουν πολύ περισσότερα από το να μας κάνουν απλώς να νιώθουμε καλά. Κυριολεκτικά διευρύνουν το μυαλό μας: μας κάνουν πιο δημιουργικούς, ανοιχτούς σε νέες ιδέες και πιο ανθεκτικούς. Όταν νιώθουμε καλά, «δομούμε» νέους προσωπικούς πόρους – ψυχολογικούς, κοινωνικούς και σωματικούς– που μας βοηθούν να αντιμετωπίσουμε τις μελλοντικές δυσκολίες.
Τα οφέλη τους για την υγεία είναι εντυπωσιακά:
- Λειτουργούν σαν μια «ασπίδα» ανάμεσα σε εμάς και τα στρεσογόνα γεγονότα της ζωής, επιτρέποντάς μας να ανακάμπτουμε γρηγορότερα από το στρες (Tugade, Fredrickson, & Barrett, 2004).
- Μας ενθαρρύνουν να παίρνουμε πιο υγιείς αποφάσεις για τη ζωή μας.
- Συμβάλλουν αποδεδειγμένα στην καλύτερη καρδιαγγειακή υγεία και συνδέονται με τη μακροζωία (Howell, Kern, & Lyubomirsky, 2007).
Το να αφιερώνουμε χρόνο για να αναγνωρίζουμε και να απολαμβάνουμε τις θετικές στιγμές, όσο μικρές κι αν είναι, λειτουργεί προστατευτικά ενάντια στα συμπτώματα της κατάθλιψης και ενισχύει την ψυχική μας ευεξία (Kiken, Lundberg, & Fredrickson, 2017).
Το Ταξίδι της Συναισθηματικής Εξερεύνησης
Συνοψίζοντας, τα συναισθήματα, είτε ευχάριστα είτε δύσκολα, δεν είναι κάτι που πρέπει να φοβόμαστε ή να απωθούμε. Είναι η πυξίδα μας, οι αγγελιαφόροι της εσωτερικής μας κατάστασης. Το να μάθουμε να τα αναγνωρίζουμε, να αποδεχόμαστε την παρουσία τους και να κατανοούμε τα μηνύματά τους είναι ένα από τα μεγαλύτερα δώρα που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας. Είναι ένα ταξίδι προς την αυθεντικότητα, τη συναισθηματική ωριμότητα και την ψυχική ανθεκτικότητα.
Αν νιώθετε ότι τα συναισθήματά σας σας κατακλύζουν ή δυσκολεύεστε να διαχειριστείτε την έντασή τους, μη διστάσετε να αναζητήσετε υποστήριξη. Η ψυχοθεραπεία προσφέρει έναν ασφαλή και υποστηρικτικό χώρο για να εξερευνήσετε αυτόν τον εσωτερικό κόσμο και να αναπτύξετε νέους, πιο υγιείς τρόπους να σχετίζεστε με τον εαυτό σας.
Βιβλιογραφία
Biswas-Diener, R., & Kashdan, T. (2014). The upside of your dark side: Why being your whole self—not just your “good” self—drives success and fulfillment. Avery Publishing.
Butler, K., Klaus, K., Edwards, L., & Pennington, K. (2017). Elevated cortisol awakening response associated with early life stress and impaired executive function in healthy adult males. Hormones and Behavior, 95, 13–21. https://doi.org/10.1016/j.yhbeh.2017.07.013
Fredrickson, B. L. (2004). The broaden-and-build theory of positive emotions. Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Series B: Biological Sciences, 359(1449), 1367–1377. https://doi.org/10.1098/rstb.2004.1512
Howell, R. T., Kern, M. L., & Lyubomirsky, S. (2007). Health benefits: Meta-analytically determining the impact of well-being on objective health outcomes. Health Psychology Review, 1(1), 83–136. https://doi.org/10.1080/17437190701492486
Keltner, D., & Kring, A. M. (1998). Emotion, social function, and psychopathology. Review of General Psychology, 2(3), 320–342. https://doi.org/10.1037/1089-2680.2.3.320
Kiken, L. G., Lundberg, K. B., & Fredrickson, B. L. (2017). Being present and enjoying it: Dispositional mindfulness and savoring the moment are distinct, interactive predictors of positive emotions and psychological health. Journal of Personality, 85(5), 698–711. https://doi.org/10.1111/jopy.12261
Plutchik, R. (1980). The nature of emotions. American Scientist. Retrieved from https://web.archive.org/web/20010716082847/http://americanscientist.org/articles/01articles/Plutchik.html
Sapolsky, R. M. (1998). Why zebras don’t get ulcers: An updated guide to stress, stress-related diseases, and coping. W. H. Freeman.
Schwarz, N., & Clore, G. L. (1996). Feelings and phenomenal experiences. In E. T. Higgins & A. Kruglanski (Eds.), Social psychology: Handbook of basic principles (pp. 433–465). The Guilford Press.
Tugade, M. M., Fredrickson, B. L., & Barrett, L. F. (2004). Psychological resilience and positive emotional granularity: Examining the benefits of positive emotions on coping and health. Journal of Personality, 72(6), 1161–1190. https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.2004.00294.x
ΓΚΕΛΥ ΛΙΑΝΟΥ 