Καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής μας αντιμετωπίζουμε διάφορες δύσκολες συνθήκες, από μικρές ταλαιπωρίες έως κρίσιμα γεγονότα. Κάποιοι άνθρωποι κατακλύζονται από αυτές τις καταστάσεις, ενώ άλλοι ανταπεξέρχονται αρκετά καλά παρουσιάζοντας ελάχιστη έως καθόλου διαταραχή στη λειτουργία τους (Bonanno, 2004). Η πανδημία του COVID-19 θεωρείται μια περίοδος κρίσης για την ανθρωπότητα, καθώς έφερε όλο τον κόσμο αντιμέτωπο με πρωτοφανείς συνθήκες. Η αλλαγή στην καθημερινότητα, η αβεβαιότητα, η ανατροπή του φυσιολογικού και η απώλεια ήταν οι λέξεις που περιέγραφαν την συνθήκη αυτή. Πάρθηκαν μέτρα πρωτόγνωρα, όπως η καραντίνα και η απομόνωση, το κλείσιμο των σχολείων, η τηλεργασία έγινε υποχρεωτική για την πλειονότητα των επαγγελμάτων, η διακοπή λειτουργίας καταστημάτων, χώρων αναψυχής, η απαγόρευση συγκεντρώσεων δημιουργούσαν την αίσθηση του περιορισμού, της έλλειψης ελευθερίας και της κυριαρχίας του φόβου, της αγωνίας, της ανησυχίας και του άγχους τόσο για την υγεία του ίδιου του ατόμου και της οικογένειας του όσο και για την αντιμετώπιση της νέας πραγματικότητας. Επίσης, οι άνθρωποι ήρθαν αντιμέτωποι και με την στέρηση όλων αυτών που μπορεί να τους έδινε νόημα στην καθημερινότητα τους, η εργασία τους, η αλληλεπίδραση και η διασκέδαση με τους φίλους τους, η αναγκαστική απομάκρυνση από τους γονείς και τους συγγενείς, ιδιαίτερα αν αυτοί ήταν σε μεγάλη ηλικία. Κι όμως μέσα σε αυτή την νέα συνθήκη ζωής κάποιοι άνθρωποι, νοηματοδότησαν την περίοδο της καραντίνας ως μια ευκαιρία για ξεκούραση, ανασυγκρότηση, ενασχόληση με διάφορα χόμπι που μες στην καθημερινότητα τους ίσως ήταν αδύνατο. Από την άλλη, για άλλους ανθρώπους, η ίδια αυτή περίοδος βιώθηκε σαν μια κρίση, ήταν δύσκολη, αβέβαιη και μοναχική. Ήρθαν στην επιφάνεια σκέψεις και συναισθήματα που στους γρήγορους ρυθμούς της καθημερινότητας μπορεί να βρίσκονταν θαμμένα, ένιωσαν αποκομμένοι και δυσκολεμένοι.
Σε τέτοιες κρίσιμες περιόδους της ζωή μας, αναδεικνύεται η σημασία της ικανότητας του ανθρώπου να υπερβαίνει τις αντίξοες συνθήκες και να προσαρμόζεται σε αυτές. Η ψυχική ανθεκτικότητα αποτελεί μια επιτυχημένη διαδικασία προσαρμογής σε κρίσιμες περιόδους και τραυματικά γεγονότα. Η λέξη resilience (ανθεκτικότητα) έχει τις ρίζες της στο λατινικό ρήμα resilire που σημαίνει “να αναπηδήσει”. Ο ορισμός έχει υιοθετηθεί από πολλά πεδία που ασχολούνται με το πόσο καλά τα πολύπλοκα συστήματα προβλέπουν, προσαρμόζονται, επανέρχονται και μαθαίνουν σε ένα πλαίσιο μεγάλων απειλών, εκπλήξεων και καταστροφών (Masten, 2014). Είναι η ικανότητα του ατόμου να αντιμετωπίζει τις αντίξοες συνθήκες, που θα μπορούσαν να προκαλέσουν σωματική ή ψυχική δυσκολία, με φυσιολογικό τρόπο (Mahmood & Ghaffar, 2014). Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ψυχικής ανθεκτικότητας αποτελούν η προσαρμογή στις αντιξοότητες, η διατήρηση της εσωτερικής ισορροπίας, η διατήρηση της αίσθησης ελέγχου και η απόκτηση μιας πιο θετικής ματιάς (Thusini, 2020). Οι πιο ανθεκτικοί άνθρωποι αντιλαμβάνονται την δυσκολία περισσότερο σαν πρόκληση παρά σαν απειλή.
Η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία (αμερικάνικη ομοσπονδία ψυχολογίας) (APA, 2020) προτείνει στη σελίδα της τρόπους για να χτίσει κανείς την ψυχική του ανθεκτικότητα. Επιγραμματικά, οι τρόποι που προτείνει αφορούν:
- στην δημιουργία και την επικέντρωση στις σχέσεις και στην σύνδεση με άλλα άτομα που δείχνουν κατανόηση και ενσυναίσθηση
- στην προώθηση της ευεξίας μέσω της αυτοφροντίδας και της εξάσκησης στην αυτοσυνειδητότητα, στην εύρεση νοήματος και σκοπού
- στην θέσπιση ρεαλιστικών στόχων
- στην αποδοχή της αλλαγής
- στην εμπειρία από το παρελθόν
- στην αναζήτηση βοήθειας
Η ενίσχυση και ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας μέσα από την συμβουλευτική και την ψυχοθεραπεία είναι δεδομένη. Στην ψυχοθεραπεία δίνεται ο χώρος και ο χρόνος για να επεξεργαστούν συναισθήματα, σκέψεις, και προβληματισμοί, να εκφραστούν οι βαθιές ανάγκες του κάθε ανθρώπου, να γίνουν συνδέσεις, αλλά και να ανακαλύψει ο καθένας τις δυνατότητες, τις ικανότητες και τις πηγές από τις οποίες αντλεί στήριξη και δύναμη. Η έρευνα των Lakioti & Stalikas (2018) αναφέρει ότι υπάρχει μεγάλη ομοιότητα στα αποτελέσματα που αποφέρει η ψυχοθεραπεία με τους παράγοντες που έχουν συσχετιστεί με την ψυχική ανθεκτικότητα. Μερικά παραδείγματα αποτελεσμάτων της ψυχοθεραπείας που ταυτόχρονα αποτελούν παράγοντες της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι η αύξηση της αυτοεκτίμησης, της αυτοαποδοχής και του εσωτερικού κέντρου ελέγχου, η ρύθμιση των συναισθημάτων, οι ενεργητικοί τρόποι αντιμετώπισης των δύσκολων καταστάσεων και οι θετικές διαπροσωπικές σχέσεις. Όλα αυτά τα αποτελέσματα οδηγούν παράλληλα τον πελάτη σε αυτογνωσία, σε προσωπική και διαπροσωπική λειτουργικότητα και στην βελτίωση της ποιότητας της ζωής του.
Βιβλιογραφία
APA (2020). Building your resilience. https://www.apa.org/topics/resilience/building-your-resilience
Bonanno, G.A. (2004). Loss, trauma, and human resilience: Have we underestimated the human capacity to thrive after extremely aversive events?, American Psychologist 59(1): 20-28 (DOI:10.1037/0003-066X.59.1.20).
Lakioti, Α. & Stalikas, Α. (2018): Resilient reintegration as a result of psychotherapy: a grounded theory analysisof clients’ experiences, Counselling Psychology Quarterly, DOI:10.1080/09515070.2018.1553774
Mahmood, K., Ghaffar, A. (2014). The relationship between resilience, psychological distress and subjective well-being among dengue fever survivors. Global J Inc. 14(10):13–24
Masten, A. (2014). Global Perspectives on Resilience in Children and Youth. Child Development, 85(1), 6-20. https://doi.org/10.1111/cdev.12205
Thusini S. (2020). Critical care nursing during the COVID-19 pandemic: a story of resilience. British journal of nursing (Mark Allen Publishing), 29 (21), 1232–1236. https://doi.org/10.12968/bjon.2020.29.21.123
ΓΚΕΛΥ ΛΙΑΝΟΥ 